Küba’nın başkenti Havana’nın bir mahallesinde nükleer teknik ile geçen yıl sivrisinek sayısını %90’a kadar azalırken; ilk raporlar, araştırmanın son iki ayında sivrisinek kaynaklı hastalık vakalarının tamamen ortadan kaldırıldığını gösteriyor.
Çoğu tropik ülkede olduğu gibi Küba’da dang humması büyüyen bir sorun. Bir sivrisinek türü olan “Aedes aegypti” tarafından bulaşan bu viral enfeksiyon, yüksek ateş, kas ve eklem ağrıları, deri döküntüleri ve en şiddetli vakalarda ölüme sebep oluyor. Küresel olarak, Dünya Sağlık Örgütü’ne (World Health Organisation /WHO) bildirilen dang vakalarının sayısı son yirmi yılda sekiz kat arttı. Bu nedenle Küba hükümeti, sivrisinek popülasyonlarını azaltabilecek bir nükleer teknik uygulayarak dang hummasının yayılmasını önlemeyi amaçlıyor.
Bahse konu olan nükleer teknik ise steril böcek tekniği (sterile insect technique /SIT). Bu teknik, sterilize edilmiş erkek sivrisineklerin salınmasına dayanan böcek popülasyonunun kontrolüne yönelik bir yaklaşım. Bu teknik, şimdiye kadar geliştirilmiş en çevre dostu haşere kontrol yöntemleri arasında yer alıyor. Bu yöntemde gama ışınları ve X-ışınları gibi ışınlama, toplu olarak yetiştirilen böcekleri sterilize etmek için kullanılıyor, böylece cinsel açıdan rekabetçi kalırken yavru üretemiyorlar.
Küba’nın Pedro Kourí Tropikal Tıp Enstitüsü’ndeki SIT Grubunun Başkanı ve Entomolog René Gato Armas, son beş yıldır, etkinliği azalan ve çevreye zarar veren sivrisinek kontrol çabalarına alternatif olarak temel verileri toplamak ve pilot SIT denemesini geliştirmek için Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (International Atomic Energy Agency / IAEA) ve Gıda ve Tarım Örgütü’ndeki (Food and Agriculture Organisation of the United Nations / FAO) uzmanlarla çalışıyor. Armas, 2022’nin sonuna kadar proje çalışma alanının artmasının mümkün olduğunu söyledi.
IAEA ve FAO’nun desteği, SIT denemeleri için kritik öneme sahip. Küba’yı ışınlama ve salıvermeden önce erkek ve dişi sivrisinekleri ayıracak ekipman elde etmesinde destekleyen IAEA, sivrisinek yetiştirme tesislerinin donatılmasına da yardımcı oldu. Denemeden önce, Küba’nın böcek yetiştirme konusunda çok az kapasitesi vardı. Buradan hareketle IAEA, Kübalı çalışanların teknik konusunda Brezilya, Kolombiya, Meksika ve Avusturya’daki IAEA Laboratuvarlarına eğitim için gönderilmesini destekledi.
Ulusal kurumlar artık SIT’i etkin bir şekilde uygulayabileceğini belirten IAEA’nın Küba Program Yönetim Görevlisi Raquel Scamilla Andreo Aledo, yakında diğer ülkeleri bu teknikte destekleyebileceklerini de sözlerine ekledi.
Diğer yandan SIT’i sivrisinekler için kullanmanın dünyanın herhangi bir yerinde nispeten yeni olduğunu belirten FAO/IAEA Ortak Nükleer Teknikler Merkezi’nde Böcek Haşere Kontrol Bölümü Başkanı Rui Cardoso Pereira, bunun gibi pilot denemelerin ne kadar umut verici olabileceklerini gösterdiğinin de altını çizdi. Pereira, “Küba’nın pilot denemesi için, 21 haftada yaklaşık 1,3 milyon steril erkek sivrisinek serbest bırakıldı ve yakın gelecekte hedef, denemeyi daha geniş bir alana ve dolayısıyla daha fazla steril sivrisinek ile büyütmek.”dedi.